خليفة الله
از القاب امام عصر(عج)، خَلیفَةُ الله به معناي جانشین خدا بر روی زمین است كه در زيارت امام زمان(ع)در روز جمعه مى خوانيم:"السلام عليك يا حجة الله فى ارضه و خليفته علي عباده"١يعنى سلام بر تو اي حجت خدا در زمين و خليفه او بر بندگانش. تعبير خليفه براي فرستادگان الاهى برگرفته از اين آيه قرآن است كه خداوند به فرشتگان هنگام خلقت حضرت آدم فرمود من مى خواهم در زمين خليفه قرار دهم:«وَ إِذْ قالَ رَبُّک لِلْمَلائِکةِ إِنِّی جاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَةً»٢؛ و نيز به داوود پيامبر فرمود: اي داوود ما تو را در زمين خليفه قرار داديم پس بين مردم بر اساس حق، حكم بده :"يَا دَاوُدُ إِنَّا جَعَلْنَاكَ خَلِيفَةً فِي الْأَرْضِ فَاحْكُم بَيْنَ النَّاسِ بِالْحَقِّ"٣.اين خلافت، ويژه انبیا و اوصیا از جانب خداوند است كه آنان را به طور خاص نمایندۀ خود در زمین کرده و خلافت را برای آنان قرار داده است.
بی‌تردید مقام خلافت امام مهدی(عج) در روایات که با تعبیر «خلیفة الله» ذکر شده است از نوع همان خلافت انبیا و اوصیا، همانند آدم، داوود، سلیمان، هارون، یوشع بن نون(ع) و ...است كه خداوند آنان را نمایندۀ خود در زمین نهاده، خلافت را برای آنان قرار داده است.حکمت این خلافت، ظهور و بروز احکام و تدابیر خداوند به دست خلیفۀ خود در جوامع انسانی است تا با تدبیر جامعه و سیاست گذاری و اجرای احکام و حدود الهی، زیست موحدانه را فراهم آورد.لازمه مقام خلیفة اللهی، علم و عصمت است تا همانند پيامبراكرم(ص) که در خلیفة الله بودن او هیچ تردید و شکی وجود ندارد، بتواند حكم واقعى خدا را تشخيص دهد و به دور از هرگونه خطا و لغزشي به اجرا گزارد. لذا تعيين چنين خليفه اي به عهده خود خداوند است تا چنين فردي را برگزيند و به اين مقام منصوب نمايد.خداوند توسط پيامبرش امامان دوازده گانه را كه داراي علم و عصمت هستند، به عنوان خلیفة الله انتخاب کرده است.
لذا در روایات آمده است كه امامان، خلفاي خدا در زمين اند(الْأَئِمَّةُ خُلَفَاءُ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِي أَرْضِه)٤. این مقام در احادیث بسیاری دربارۀ امام مهدی(عج) بیان شده است. مانند اين حديث از پيامبر اكرم(ص)كه فرمود: قيامت برپا نمى شود جز آن كه قائمى از ما براي حق قيام كند كه او خليفه خداي عزوجل و خليفه من مى باشد(لا تقوم الساعة حتی یقوم قائم للحق منّا ... فأنه خليفة الله عزّ و جلّ و خليفتي)٥؛ بزرگان اهل سنت نيز اين حديث را از پيامبر(ص) نقل كرده اند كه فرمود:مهدي ، خليفة الله است(فَإِنَّهُ خَلِيفَةُ اللهِ الْمَهْدِي)٦. نيز با سند صحیح، حدیثی را از پیامبر اکرم(ص) نقل می‌کنند که فرموده است:آیین اسلام تا قیامت برپا خواهد بود تا آن‌که دوازده تن که همگی از قریش‌اند، خلیفۀ شما شوند( لَا يَزَالُ الدِّينُ قَائِماً حَتَّى تَقُومَ السَّاعَةُ أَوْ يَكُونَ عَلَيْكُمْ اثْنَا عَشَرَ خَلِيفَةً كُلُّهُمْ مِنْ قُرَيْشٍ...)٧ ؛
و برخى چون سيوطي، ديوبندي و ابن كثير نوشته اند:دلالت این حدیث بر این است که باید دوازده خلیفۀ عادل وجود داشته باشد ... که از جملۀ آنان مهدی این امت است؛ همان که همنام و هم کنیۀ رسول خداست. وی زمین را از عدل و داد پر خواهد کرد، چنان‌که از جور وستم پر شده است٨. درنگ و تأمل در معناي خليفة اللهي امام مهدي(ع) روشن مى سازد كه خلیفۀ خدا بودن ايشان به اين معناست كه او مظهر تمام اسمای حسنای خداست که همه جا به اذن وی حضور و ظهور دارد. آن‌چه برای ذات اقدس حق تعالی ازلی و ثابت است برای خلیفۀ او نيز به‌گونۀ ظهور و آیت ثابت می گردد.خلیفة‌الله تنها شخصی است که می‌تواند عصمت مطلق را بازتاباند و تجلّی بخشد. وی مظهر فیض کامل خداست و تمام موجودات دیگر، از فرشته تا جن و بشر و سایر موجودات به واسطۀ او از انوار الهی فیض می‌برند؛لذا باورمندان به او ، او را دست الاهى در تثبيت و تقدير و تغيير مى دانند و از او اطاعت مى كنند و به او متوسل و متمسك مى شوند و پيوند با او را پيوند با خدا مى شمرند.
١.مفاتيح الجنان، زيارت امام زمان در روز جمعه. ٢.بقره/٣٠. ٣.ص/٢٦. ٤.كافى١٩٣/١. ٥. كمال الدين٥٩/٢؛ ٦.مسنداحمد بن حنبل٧٠/٣٧؛سنن ابن‌ماجه١٣٦٧/٢ح٤٠٨٤؛مسند حاکم نیشابوری٤٦٣/٤؛دلائل النبوه بيهقي٥١٥/٤؛مسند بزاز١٢٠/٢. ٧.سنن ترمذی٥٠١/٤ح٢٢٢٣؛مسند ابن‌حنبل٤١٢/٧ح٢٠٨٨٢. ٨. سیوطی، عرف الوردي/١؛ دیوبندی، تفسير كابلي٣٧٤/٤؛ تفسيرابن كثير٣٠١/٣.
